Жүктілік – әрбір әйел үшін ерекше кезең. Бұл уақытта тек өз денсаулығы емес, болашақ баланың амандығы да басты назарға алынады. Осы маңызды сәтте көптеген сұрақтар туындайды: мемлекет тарапынан қандай көмек қарастырылған? Жүктілік пен босануға байланысты қандай төлемдер төленеді? Декреттік демалыс қанша уақытқа созылады?
Осы мақалада сіз Қазақстанда жүктілік басталған сәттен бастап босануға дейінгі және одан кейінгі кезеңдерге қатысты барлық заңды құқықтар мен әлеуметтік жәрдемақылар туралы толық мәлімет аласыз.
Жүкті әйелдерге берілетін демалыс түрлері
ҚР Еңбек кодексінің 99-бабына сәйкес:
Жүктілікке және босануға байланысты демалыс – 126 күнтізбелік күн (70 күн босануға дейін және 56 күн босанғаннан кейін).
Қиын босану немесе егіз босану жағдайында – демалыс 70 күнге ұзартылып, барлығы 140 күн болады.
Жаңа туған баланы асырап алған қызметкерлерге – сәйкесінше демалыс беріледі.
Бала 3 жасқа толғанға дейін күтіміне байланысты ақысы сақталмайтын демалыс – анаға да, әкеге де, тіпті туысқандарға да беріледі.
Демалыс толық беріледі және жұмыс істеген мерзімге немесе босануға дейінгі нақты күндер санына қарамастан есептеледі.
Жұмыстан шығару туралы қауіп
Көптеген аналар декретке кету арқылы жұмыстан айырылып қаламын деп уайымдайды. Алайда, Еңбек кодексінің 59 және 54-баптарына сәйкес, жұмыс беруші сізді декреттік демалысқа байланысты жұмыстан шығара алмайды. Сонымен қатар, 87-бапқа сай, бұл демалыс еңбек өтіліне есептеледі және сіздің жыл сайынғы еңбек демалысыңызға құқылы екеніңізді сақтап қалады.
Жүктілік пен босануға байланысты қандай төлемдер бар?
- Жұмыс істейтін әйелдер – Жүктілік пен босануға байланысты табысынан айырылуына байланысты әлеуметтік төлем
- Жұмыс істемейтін әйелдер – Біржолғы бала тууына арналған мемлекеттік жәрдемақы
- Барлық әйелдер – Баланың 1,5 жасқа дейінгі күтіміне байланысты ай сайынғы жәрдемақы
1. Біржолғы бала тууына арналған мемлекеттік жәрдемақы
Бұл жәрдемақы барлық босанған әйелдерге – жұмыс істейтініне не істемейтініне қарамастан – тағайындалады.
- 1, 2 немесе 3-бала – 38 АЕК
- 4 және одан көп бала – 63 АЕК
- 2025 жылы 1 АЕК = 3 932 теңге
2. Баланың 1,5 жасқа дейінгі күтіміне байланысты әлеуметтік жәрдемақы (жұмыс істемейтін әйелдер үшін)
- 1-бала – 5,76 АЕК (ай сайын)
- 2-бала – 6,81 АЕК (ай сайын)
- 3-бала – 7,85 АЕК (ай сайын)
- 4 және одан көп – 8,90 АЕК (ай сайын)
3. Жүктілік және босану бойынша әлеуметтік төлем (жұмыс істейтін әйелдерге)
Бұл төлем біржолғы және тек міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысушы әйелдерге (яғни, жұмыс істейтіндерге) беріледі.
Қалай есептеледі:
Формула: Орташа айлық табыс × (жұмысқа қабілетсіздік күндері / 30) – 10% МЗЖ
Мысалы:
- Жылдық табыс: 1 944 000 тг
- Орташа айлық табыс: 162 000 тг
- Коэффициент: 126 күн / 30 = 4,2
- Жалпы төлем: 162 000 × 4,2 = 680 400 тг
- Зейнетақы жарнасы (10%): 68 040 тг
- Қолға түсетін сома: 612 360 тг
4. Жоғары табысты әйелдер үшін төлем шектеуі
Егер табысыңыз 7 ЕТЖ-дан (2025 жылы 595 000 тг) асатын болса, әлеуметтік төлем сол шектеумен есептеледі.
- 595 000 × 4,2 = 2 499 000 тг
- МЗЖ: 249 900 тг
- Қолға түсетін сома: 2 249 100 тг
Еңбекке уақытша жарамсыздық парағын қалай алуға болады?
Қажетті құжаттар:
- Жеке куәлік
- Медицина ұйымынан уақытша еңбекке жарамсыздық парағы
- Әлеуметтік төлем алу үшін – жұмыс берушінің мөрі мен қолы қойылған парақ
Қашан беріледі?
- Жүктіліктің 30 аптасынан бастап (27 апта – радиациялық аймақ тұрғындарына)
- Бала күтіміне байланысты табысынан айырылған жағдайда төленетін әлеуметтік төлем
- Бұл 1 жасқа дейінгі бала күтімі үшін төленетін төлем. Оны тек жұмыс істейтін әйелдер алады.
Есептеу әдісі:
Соңғы 24 айдағы жалпы табыс / 24 = орташа айлық табыс
Орташа айлық табыс × 0,4 – 10% МЗЖ
Мысал:
- 2 жылдық табыс: 4 200 000 тг
- Орташа айлық табыс: 175 000 тг
- Көбейту: 175 000 × 0,4 = 70 000 тг
- МЗЖ шегергеннен кейін: 63 000 тг / ай сайын
Құжаттар тізімі
- Жүктілікке байланысты төлемдер үшін:
- Өтініш
- Жеке куәлік
- Жарамсыздық парағы
- Банк шоты
- Өзін-өзі жұмыспен қамтығандар үшін: тіркеу және салық құжаттары
1,5 жасқа дейінгі бала күтімі үшін:
- Өтініш
- Жеке куәлік
- Бала туу туралы куәлік
- Банк шоты
Қорытынды
Жүктілік пен бала туу – өмірдегі ең үлкен өзгерістердің бірі. Қазақстанда мемлекет бұл кезеңді барынша қолдауға тырысады. Заңмен қорғалатын еңбек құқығы, жәрдемақылар, әлеуметтік төлемдер аналардың қорғаны ретінде жұмыс істейді. Тек өз құқықтарыңызды білу және уақытында қажетті құжаттарды тапсыру маңызды.