Қазақ халқының танымында ерекше ұғым бар – «бауырына салу», яғни ата-әже немересін өз атына жаздырып, өз баласындай тәрбиелеуі. Бұл – ғасырлар бойғы дәстүр, ұрпақ сабақтастығы мен ұлттың құндылықтар жүйесінде маңызды орын алған үрдіс. Алайда, бұл дәстүрдің заманауи қоғамда қалай көрініс тауып жатқанына қарасақ, сүйіспеншілік пен мейірімнің артында адам тағдырын күрделендіретін нәзік, тіпті ауыр жағдайлар жатыр.
«Неге ата-анаңа суықсың?» – Сұрақ астындағы шындық
Журналист Ербол Мәндібек жазған өмірлік оқиғада бала бес айлығында ата-анасынан ажырап, ата-әжесінің бауырына салынған. Жеті жасқа дейінгі баланың эмоционалдық, психологиялық негізі қалыптасатынын ескерсек, ол өзін ата-әжесінің баласы ретінде қабылдағаны анық. 12 жасында ата-әжесі өмірден өткеннен кейін, туған ата-анасы оны өз баламыз деп құшақ жая қарсы алғанымен, бала үшін бұл – жабылып қалған өмір кітабын қайта ашу тәрізді болған. Нәтижесінде ішкі әлемінде жатсыну, өкпе, сүйіспеншілікке шөлдеу секілді сезімдер қатар өрбіген.
«Кемпір-шалдың баласы» – құрмет пе, күйзеліс пе?
Қазақ отбасылық жүйесінде үлкен ұлдың баласын ата-әжеге беру – қалыптасқан үрдіс. Бұл көбіне:
ата-әжені қуанышқа бөлеу (өз баласындай немере тәрбиелеу),
ұрпақ сабақтастығының символы болу,
туыстық қатынасты нығайту ниетімен жүзеге асады.
Алайда, осы дәстүрдің реттелмеген, психологиялық тұрғыда толық дайындалмаған жағдайда жүзеге асуы балаларға да, ата-аналарға да, ата-әжелерге де ауыр жара қалдыруы мүмкін.
Тұлғалық қақтығыстар мен ішкі күйзеліс
Кейіпкер балалық шақтағы шексіз еркелетілген, мейірімге толы өмір мен кейіннен кездестірген биологиялық ата-ананың суық шындығы арасында қалып қойған. Мұндай жағдайда балалардың кейбірі өзін тастанды сезінеді, ал кейбірі нағыз кім екенін түсінбей, тұлғалық дағдарысқа ұшырайды.
Сонымен қатар, баланы кері қайтару кезеңінде туатын "мен кімге тиесілімін?" деген экзистенциялық сұрақтар оның болашақтағы отбасылық өміріне, ата-анамен қарым-қатынасына, тіпті ата болу жолындағы шешімдеріне де әсер етеді.
Екінші оқиға: бауырына берілген қыздың қарсылығы
Мақалада мысалға келтірілген тағы бір оқиға – келіннің өз баласын жазда ата-әжесіне жібермеуі. Себебі ол өзі де бала кезінде дәл осылай бауырына беріліп, екі жақты мойындамаған ортада өмір сүрген. Оның сөзінен ұққанымыз – бала еш жерде өз орнын таппаған, мейірім мен жатсынудың арасында қалған.
«Не анда жоқ, не мында жоқ өмір сүрдім…» — бұл сөйлем қос дүниенің шекарасында өткен балалық шақтың айнасы.
Бауырына салу дәстүрі – бүгінгі таңда дұрыс па?
Жақсы жағы:
Ата-әженің өмірі мәнге толады;
Жеткіншек үлкендердің ақылымен өседі;
Жанұялық бірлік нығаяды;
Баланың тәрбиесі сенімді қолға өтеді.
Көлеңкелі жағы:
Бала тұлғалық сәйкестік дағдарысына түседі;
Биологиялық ата-анамен қатынас бұзылады;
Қос отбасылық модель арасында шатасу болады;
Болашақ өміріне психологиялық салмақ түседі.
Қорытынды: дәстүрді жаңғыртамыз ба, жоқ әлде жаңартамыз ба?
Бүгінгі таңда ата-әже бауырына салу дәстүрі сол күйінде қолдануға келе ме, әлде оған жаңаша көзқарас қажет пе? Бұл – әр отбасының ішкі шешімі. Дегенмен, кез келген жағдайда бала тағдыры мен психологиялық бейнесі басты назарда болуы тиіс.
Мейірім – бауырына салумен емес, шынайы түсіністік пен шекарасы анық махаббатпен көрінеді.