Әлжан Мүсірбекұлы Жармұхамедов – қазақ спорт тарихындағы алтын әріппен жазылатын тұлға. Ол – Олимпиада ойындарында алтын медаль алған тұңғыш қазақ ұлт өкілі, кеңестік баскетболдың жарқын жұлдызы. 1972 жылғы Мюнхен Олимпиадасында КСРО құрамасының сапында баскетболдан чемпион атанған ол – қазақтың ғана емес, бүкіл кеңестік спорттың мақтанышы.
Ерте өмірі мен баскетболға келуі
1944 жылы 2 қазанда Оңтүстік Қазақстан облысына қарасты Бостандық ауданында, қазіргі Өзбекстан аумағындағы Таваксай ауылында дүниеге келген. Әкесі – Мүсірбек Жармұхамедов, қазақ, анасы – Прасковья Жеронкина, украин ұлтынан. Жастайынан еңбекке ерте араласқан Әлжан мектеп бітірген соң зауытта шлифовальщик болып жұмыс істеп жүріп, қолынан жарақат алған. Соған қарамастан, баскетболмен кәсіби айналысып, биік деңгейге көтеріле білді.
Спорттық мансабының өрлеуі
1963-1967 жылдары Ташкенттегі дене шынықтыру институтында оқып, жергілікті СКА (Ташкент) клубының намысын қорғады. 1967 жылы алғаш рет КСРО құрамасына шақырылып, сол жылы-ақ Еуропа чемпионы атанды. Бірақ КСРО құрамасының бас бапкері Александр Гомельскиймен арадағы келіспеушілік салдарынан 1968 жылғы Олимпиада мен 1969 жылғы Әлем чемпионатына бара алмады.
1969 жылы Мәскеуге шақыртылып, ЦСКА командасының ойыншысы атанды. Осы кезден бастап оның спорттағы шарықтау дәуірі басталды.
Олимпиадалық даңқ және тарихи жеңіс
1972 жылы Мюнхенде өткен Олимпиадада КСРО құрамасы АҚШ командасын финалда сенсациялық түрде жеңіп, тарихта тұңғыш рет алтын жүлдеге ие болды. Сол тарихи құрамда Әлжан Жармұхамедов те бар еді. Бұл – қазақ спортшысы үшін бұрын-соңды болмаған жетістік болатын.
Одан бөлек, 1976 жылы Монреаль Олимпиадасында қола жүлде иеленді. Екі дүркін Әлем чемпионатының жүлдегері, бірнеше мәрте Еуропа чемпионы, он мәрте КСРО чемпионы атанды.
Қиындықтар мен қайта оралу
1973 жылы АҚШ пен Латын Америкасынан оралған кезде, Шереметьево әуежайында кеден ережесін бұзды деген айыппен ұлттық құрамадан қуылып, "өмір бойғы дисквалификация" алды. Кейін 1979 жылы дисквалификация алынып тасталып, "КСРО-ның еңбек сіңірген спорт шебері" атағы қайта берілді.
Спорттан кейінгі өмірі
Зейнетке шыққаннан кейін Германияда, Алматыда және Мәскеуде бапкерлікпен айналысты. Ұлы Владиславпен бірге «Лаурус» балалар баскетбол клубын құрды. Ресей армиясы қатарында майор шенінде әскери қызметін аяқтады.
Қайтыс болуы және мұрасы
2022 жылы 3 желтоқсанда Мәскеуде 78 жасында дүние салды. Ол Федералды әскери мемориалды зиратта жерленді. Әлжан Жармұхамедов – еліміздегі кәсіби командалық спорт түрлері бойынша алғашқы Олимпиада чемпионы, қазақтан шыққан тұңғыш баскетбол жұлдызы.
Әлжан Жармұхамедовтің жетістіктері
- 🥇 Олимпиада чемпионы – Мюнхен 1972
- 🥉 Олимпиада қола жүлдегері – Монреаль 1976
- 🏆 Еуропа чемпионы – 1967, 1971, 1979
- 🥈 Әлем чемпионатының күміс жүлдегері – 1978
- 🥉 Әлем чемпионатының қола жүлдегері – 1970
- 🏆 10 дүркін КСРО чемпионы
- 🎖️ "Құрмет" ордені (1972)
- 🎖️ Ресей Федерациясының "Құрмет" ордені (2006)